پاسارگاد
در این مطلب به سراغ حقایق جالب در رابطه با پاسارگاد رفتهایم، با ما همراه باشید تا این مجموعه تاریخی را بهتر بشناسید:
۱. سرزمین پارس زادگاه هخامنشیان بوده است. خاندان پارس که به رهبری کوروش دوم (که از ۵۲۹ تا ۵۵۹ پیش از میلاد سلطنت کرد) در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، بر مادها پیروز شدند. بر پایه سنت، کوروش دوم این منطقه را به پایتختی انتخاب کرد، زیرا در نزدیکی منطقهای بود که بر ایشتوویگو پادشاه ماد پیروز شد. در ۷۰ کیلومتری جنوب پاسارگاد، داریوش بزرگ پایتخت نمادین خود شهر پارسه (شاعری یونانی این شهر را پرس پلیس نام نهاد) را بنیان نهاد. تا هنگامیکه اسکندر از مقدونیه در سال ۳۳۰ پیش از میلاد امپراتوری هخامنشی را شکست داد، پاسارگاد یک مرکز مهم سلسلهای برجای ماند.
۲. در دورههای پسین، از تل تخت همچنان بهعنوان یک دژ بهرهبرداری میشد، حالآنکه کاخها رهاشده و از مصالح آن دوباره استفاده شد. در سده دهم یک مسجد کوچک در گرد آن ساخته شد که تا سده چهاردهم از آن استفاده میشد. این محوطه توسط مسافرین طی سدهها بازدید شده که باعث از دست رفتن تدریجی اجزای گوناگون آن شده است.
۳. طبق نوشتههای هرودوت، هخامنشیان از طایفه پاسارگادیان بودهاند که در پارس اقامت داشتهاند و سرسلسله آنها هخامنش بوده است. نامدارترین سرکرده اتحادیه قبائل پارس در نیمه قرن ۷ پیش از میلاد چیش پیش دوم است که تا سال ۶۴۰ پ م ریاست قبائل پارس را در دست داشت.
۴. به قدرت رسیدن پارسیها و دودمان هخامنشی یکی از رویدادهای برجسته تاریخ باستان است. هخامنشیها دولتی بنیانگذاری کردند که جهان باستان را بهاستثنای دوسوم یونان تحت سلطه خود درآوردند. شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان میدانند. ارزشمندترین سنگنوشته هخامنشی از دیدگاه تاریخی و نیز بلندترین آنها، سنگنبشته بیستون بر دیواره کوه بیستون است.
۵. شهر باستانی پاسارگاد نخستین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در قلب استان فارس، در دشت رودخانه پلوار قرار دارد. نام شهر �اردوگاه پارس� دلالت از موقعیت مکانی شهر دارد. شهر توسط کوروش بزرگ (کوروش دوم) در سده ششم قبل از میلاد ساخته شد. محوطه اصلی (۱۶۰ هکتار) توسط یک منطقه طبیعی بزرگ احاطه و محافظتشده است که اندازه آن حدودا ۷۱۲۷ هکتار است.
۶. محوطه اصلی پاسارگاد شامل بناهایی ازجمله، آرامگاه کوروش در جنوب، تل تخت یا تخت سلیمان و بناهای واقع بر تپه شمالی، مجموعه سلطنتی در مرکز محوطه اصلی، شامل بقایای ساختمان دروازه، تالار عمومی، قصر مسکونی و باغ سلطنتی است. در شرق مجموعه بنا، یک بنای کوچک وجود دارد که بر اساس شواهد یک پل است. در شمال مجموعه سلطنتی زندان سلیمان قرار دارد که یک برج سنگی با ارتفاع ۱۴ متر است.
۷. محوطه اصلی شامل منطقه حفاریشده است، اما پایتخت باستانی منطقهای بسیار وسیعتر از این منطقه بوده و هنوز حفاری نشده است. در محوطه حفاظتی اطراف، باقیماندههای دیگری نیز هستند: محدوده مقدس (حدودا ۵۵۰–۵۳۰ پیش از میلاد) و محوطههای تل نوخودی، تل خاری، تل سه آسیاب، دوتلان که برخی از اینها متعلق به ماقبل تاریخ هستند، همینطور مدرسه یا کاروانسرا (سده ۱۴ میلادی). در محوطه حفاظتی همچنین پنج روستا وجود دارند که کشاورزان در آنها ساکناند.
۸. نام اصلی شهر پاسارگاد چیزی شبیه �پسرگد� بوده و تلفظ امروزی نیز درست است و رابطهای میان این نام و �پارس� نیست.
۹. نام پاسارگاد از اسم قبیله شاهان پارسی یعنی قبیله �پاسارگاد� گرفتهشده که �آنان که گرز گران میکشند� معنی میداده است.
۱۰. همچنین گفتهشده که پاسارگاد ممکن است تغییریافته پارسه گراد باشد که معنی آن �شهر پارس� است. گراد و گورد و گرد (مانند دستگرد) معنی شهر میدهد و در زبان پارسی و عربی بهصورت کوره بهکار میرود، مانند کوره اردشیر و کوره دهات.
۱۱. پاسارگاد در دشتی بلند به ارتفاع ۱۹۰۰ متر از سطح دریا، در حصار کوهستان جای گرفته است. در سده هفتم قمری اتابکی از سلغریان پارس در نزدیک آرامگاه کورش بزرگ مسجدی ساخت که در آن از سنگ کاخها استفاده شده بود.
۱۲. هنگامی که کورش در سال ۵۴۵ پیش از میلاد، سارد (پایتخت لیدی، شهری در غرب ترکیه امروزی) را به تصرف درآورد بهشدت تحت تأثیر بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفته است. او همان زمان شماری از اساتید اهل لیدی را در پاسارگاد بهکار گماشته است.
۱۳. دشت پاسارگاد در قسمت شمالی استان فارس و میان رشتهکوههای زاگرس در فاصله ۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است. میانگین ارتفاع دشت از سطح دریا ۱۸۵۰ متر است که وسعتی حدود ۱۹۰ کیلومترمربع را در برمیگیرد. اقلیم آن کوهستانی با تابستانهای معتدل و زمستانهای نسبتا سرد است.
تل تخت
۱۴. قدمت منطقه پاسارگاد براساس پژوهشهای باستانشناسی به دوره میانی پارینهسنگی میرسد؛ اما شاخصترین دوره فرهنگی دشت پاسارگاد، دوره هخامنشی است. بر اساس مدارک و شواهد موجود نام پاسارگاد برای نخستین بار در دوره هخامنشی مطرح میشود که از لحاظ مکانی به دشتی اطلاق میشود که کوروش بزرگ بهعنوان مرکز فرماندهی خود برگزید و در آن اقدام به ساخت بناها و کاخهایی نمود.
کاخ تخت
۱۵. مجموعه تاریخی- فرهنگی پاسارگاد شامل آرامگاه کوروش بزرگ، کاخهای دروازه، بارعام، اختصاصی و بنای برج سنگی (آتشکده)، دژ (تل تخت)، باغ شاهی، پل و محوطه مقدس است.
۱۶. در دوره اسلامی به علت عظمت سنگهای بکار رفته در این مجموعههای این مکان، بناهایش را به سلیمان نبی نسبت دادهاند و خود پاسارگاد هم بنام مشهد امالنبی یا مشهد مادر سلیمان معروف شد.
جزئیات آرامگاه کوروش
۱۷. از شواهدی که مورخان یونانی و رومی بر جای گذاردهاند، مشخص است که پاسارگاد را بیشتر ساخته و پرداخته کوروش بزرگ میدانستهاند. این نظریه به چند دلیل دیگر استوارتر میشود. اول؛ آرامگاه کورش بزرگ که ساخته خود او بود، چنان ارتباطی از نظر طراحی نقشه و کاربرد نماپردازی در میان باغ بزرگ پاسارگاد با کاخهای دروازه، اختصاصی و بار نشان میدهد که مشخص میشود طراح همه یکی بوده و آن کاخها هم نتیجه سلیقه کورش بزرگ بودهاند. دوم کتیبه سه زبانه ایلامی، پارسی باستان و اکدی بر روی جرزها و درگاههای آن سه کاخ بیانگر آن است که آنها با کورش ارتباط داشتهاند. سوم، نوع معماری و بهخصوص شیوه سنگتراشی و بستهای پاسارگادی قدمتی هرچند کوتاه بر معماری تخت جمشیدی را که از آغاز دوره داریوش بزرگ شروع شد، نشان میدهد و بهویژه در نقوش که از سنتهای کشورهای مختلف گرفته شدهاند.
۱۸. برجستهترین بخش مجموعه پاسارگاد، بنای آرامگاه کورش بزرگ است که قبلتر مشهور به �مشهد مادر سلیمان� بود. در سال ۱۸۲۰ پس از پژوهشهای باستانشناسی، هویت اصلی بنا بهعنوان آرامگاه کوروش بزرگ مشخص شده است و چون گوهری در میان دشت خودنمایی میکند. این آرامگاه نزدیک ۵۳۰ تا ۵۴۰ پیش از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است. بنای آرامگاه میان باغهای سلطنتی قرار داشته و از سنگهای بزرگ که درازای پارهای از آنها به هفت متر میرسد، ساخته شده است.
نمای پاسارگاد از روی تپه تلتخت. نزدیکترین بنا آرامگاه کمبوجیه و دورترین بنا که در مرکز قسمت بالایی تصویر دیده میشود، آرامگاه کورش بزرگ است. بین این دو بنا، ویرانههای کاخهای هخامنشی دیده میشوند
۱۹. باغ ایرانی پاسارگاد یکی از بخشهای مجموعه پاسارگاد است که آن را ریشه معماری باغهای ایرانی دانستهاند. بر اساس آنچه در متون تاریخی آمده، در زمان ساخت این باغ، کوروش کبیر شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درختها نیز به چه شکل کاشته شوند، یعنی هندسی باغ و ساختار فضایی آن از نگاه کوروش به باغ ایرانی اقتباس شده است.
باغ مقابل کاخ داریوش سوم در تخت جمشید
۲۰. تحلیلهای منظرین مبتنی بر اسناد تاریخی و باستانشناسی حاکی از آن است که کلیه بناهای دشت پاسارگاد در یک ساختار منظم فضایی احداث شدهاند و باغی وسیع بر کلیه عناصر احاطه داشته است. �باغ شاهی� تنها بخش کوچکی از این مجموعه وسیع بوده و به بیان دیگر در پاسارگاد با یک طرح �باغ در باغ� روبرو هستیم.
۲۱. آرامگاه کمبوجیه یا زندان سلیمان در حاشیه شمالی محوطه کاخها در سلطه ویرانههای یک برج سنگی بلند بوده است. شاید کمبوجیه یا بردیا در فکر یک ساختمان جدا در نقش رستم بودهاند. در مجموعه ساختارهای همزمان هخامنشی، ساختمان زندان دارای ارتباطی، هم با معماری تدفینی و هم با معماری مذهبی است. طبق نظریه اشمیت، زندان با قرار داشتن در نزدیکی کاخهای پاسارگاد، احتمالا توسط کوروش ساخته شده است. خزانهای برای لوازم سلطنتی یا مذهبی درفش شاهانه، نمادهای دینی و امثال آن بوده است. از دو پنجره کور در نمای اصلی زندان فقط قطعات کوچکی در میان آوار پایه بنا باقی مانده است.
۲۲. آرامگاه کمبوجیه، یکی دیگر از بناهای مجموعه پاسارگاد است، آنچه از این بنا باقیمانده، دیواری بلند به ارتفاع حدود ۱۴ و طول تقریبی ۷٫۵ متر است. این بنا به بنای کعبه زرتشت در نقش رستم شباهت دارد، درحالیکه ازنظر قدمت، قدیمیتر و از نظر استحکام و فن ساخت نمایانگر اجرایی قویتر از بنای کعبه زرتشت است.